Depresja jest złożonym i często nawracającym zespołem chorobowym, który wpływa na jakość życia i ogólnie na produktywność człowieka. Bezpośrednie koszty związane z depresją w USA w 2000 roku wyniosły 83,1 miliarda dolarów. Istnieje wiele przyczyn rozwoju stanu depresyjnego, co nie jest wielkim zaskoczeniem, jako że nastrój w organizmie kontroluje wiele regulatorów. Są wśród nich dopamina (regulator nagrody), serotonina (regulator dobrego samopoczucia), melatonina (hormon ciemności), angiotensyna II (hormon regulujący ciśnienie krwi), anandamid (substancja rozkoszy; z sanskrytu „
ananda” znaczy rozkosz, błogość; funkcjonalnie należy do endo-kanabinoidów, czyli „wewnętrzna marichuana”) endorfiny („wewnętrzne morfiny”) wiele neurosteroidów, w tym DHEA (dehydroepiadrosteron), 7-keto-DHEA, allopregnanolol, progesteron, estradiol, ale także na nastrój wpływa poziom glukozy, wielu aminokwasów (np. glicyna, kwas glutaminowy) i in.
Głęboki układ limbicznyGłęboki układ limbiczny (
deep limbic system) położony jest niemal w środku mózgu. Nazwa głęboki układ limbiczny odnosi się do struktur wzgórza (
thalamus), podwzgórza (
hypothalamus), wraz z najbliższym otoczeniem, jednak z wyłączeniem zakrętu obręczy kory mózgowej (
cingulate gyrus) i głębokich płatów skroniowych (
deep temporal lobes), które tradycyjnie są zaliczane do układu limbicznego. Uwzględniając jego niewielki wymiar (jest wielkości orzecha włoskiego), głęboki układ limbiczny odgrywa kluczową rolę w niezwykle ważnych funkcjach, a wśród nich należy wymienić: emocje, filtrowanie zewnętrznych zdarzeń przez stan wewnętrzny,
przechowywanie w pamięci emocjonalnie naładowane zdarzenia, modulacja motywacji, kontrola apetytu, a także cyklu spania i czuwania, promocja relacji interpersonalnych, łączenia się w pary (
bonding), związków rodzinnych etc. Ponadto głęboki układ limbiczny bezpośrednio procesuje odczuwanie zapachu i moduluje libido.
Głęboki układ limbiczny jest starszą strukturą mózgu, która w trakcie ewolucji została otoczona korą mózgową czyniąc wyższe ssaki, a zwłaszcza człowieka, zdolnym do rozwiązywania problemów, planowania i racjonalnego myślenia. Pomimo to, aby te funkcje zaistniały i obróciły się w czyn, osoba taka musi mieć pasję, emocje, i pragnienie, aby coś się wydarzyło. Głęboki układ limbiczny jest właśnie taką emocjonalną przyprawą powodującą działanie.
Zaskoczeniem dla badaczy było, że jeśli głęboki układ limbiczny jest mniej aktywny, to stan mózgu jest bardziej pozytywny, a człowiek jest pełen nadziei. I na odwrót, jeśli głęboki układ limbiczny jest nadmiernie rozgrzany, lub jest w stanie zapalnym, dominuje depresja i negatywne emocje.
Głęboki układ limbiczny stanowi filtr, w którym do każdego zdarzenia przyporządkowywane są emocje i przez który interpretujemy zdarzenia. Jeśli jesteś smutny (kiedy twój głęboki układ limbiczny jest nadmiernie rozbujany) prawdopodobnie zaczniesz interpretować zdarzenia w sposób negatywny, nawet jeśli zdarzenie jest neutralne lub nawet pozytywne. Kiedy ta część mózgu pracuje prawidłowo, lub jest schłodzona, interpretacja zdarzeń będzie pozytywna. To emocjonalne naznaczenie zdarzeń jest krytyczne dla przeżycia. Wartość, lub ładunek emocjonalny dodany do pewnych wydarzeń jest siłą napędową akcji np. zbliżenie się do pożądanej partnerki/partnera, lub powoduje zachowanie unikające (wycofanie się z sytuacji, w której zostaliśmy zranieni w przeszłości).
Im więcej stabilnych pozytywnych doświadczeń mieliśmy w przeszłości, które przechowujemy w głębokim układzie limbicznym, tym bardziej pozytywnie się czujemy. Jeśli jednak w przeszłości wystąpiło wiele doświadczeń traumatycznych, bardziej jesteśmy emocjonalnie nastawieni negatywnie. Te zapamiętane doświadczenia rzutują na naszą interpretację bieżących wydarzeń.
Głęboki układ limbiczny wpływa również na motywację i siłę napędową, która wręcz umożliwia przejść przez wydarzenia całego dnia. Nadmierna aktywność tej części mózgu obniża motywację i nasz napęd, które to zjawiska często można zaobserwować w depresji.
Jak wspomniano wyżej głęboki układ limbiczny jest również odpowiedzialny za relacje interpersonalne, zwłaszcza poczucie związku z druga osobą (
bonding), taką jak partner, czy dziecko, a także potrzebę przynależności do grupy. Gdy struktura ta nie funkcjonuje prawidłowo, związki z innymi ludźmi, w tym z własnymi dziećmi są zaburzone, co przekłada się również na nasze samopoczucie i na naszą samoocenę etc.
Interesujące doświadczenie przeprowadzono na temat związku depresji z aktywnością seksualną. Kiedy wykonano badanie mózgu mężczyzny cierpiącego na depresję przy pomocy techniki SPECT, potwierdzono zwiększoną aktywność głębokiego układu limbicznego. Po wykonaniu tego badania mężczyzna został poproszony o namiętny seks ze swoją żoną. Po tym akcie powtórzono badanie SPECT. Okazało się, że aktywność limbiczna znacznie się obniżyła. Niekiedy orgazm jest opisywany jako mini-zapaść układu limbicznego. W każdym razie orgazm spowalnia, lub zmniejsza aktywność układu limbicznego. Podobnie zmniejszona aktywność seksualna związana jest z nadmiernie pobudzonym głębokim układem limbicznym, co powoduje podatność na depresję.
Związki z innymi ludźmi, zapach i nasza seksualność są ze sobą połączone w głębokim układzie limbicznym. Wykorzystując to, światowe koncerny kosmetyczne robią na tym ogromne pieniądze. Podobnie, na tych powiązaniach bazuje aromatoterapia.
Badania wykazują, że u kobiet struktura głębokiego układu limbicznego jest większa niż u mężczyzn, co koreluje z różnicą w zachowaniu. Z tego właśnie powodu na całym świecie kobiety są głównym opiekunem dzieci i wykazują większe przywiązanie do nich, mają lepszy zmysł węchu, ale jednocześnie narażone są na częstsze zaburzenia behawioralne, w tym depresje, zwłaszcza w okresach zmian hormonalnych, takich jak pokwitanie, przed menstruacją, po porodzie i w menopauzie. Statystyki pokazują, że kobiety podejmują próby samobójcze trzy razy częściej niż mężczyźni. Niemniej jednak u mężczyzn próby samobójcze są trzy razy bardziej skuteczne, niż u kobiet. Jest to spowodowane faktem, że mężczyźni używają bardziej radykalnych środków, a także tym, że mężczyźni są bardziej wyizolowani i w takich sytuacjach, często w pobliżu nie ma drugiej osoby, aby zapobiec nieszczęściu.
Głęboki układ limbiczny jest stacją przełącznikową mózgu między emocjami (głęboki układ limbiczny) i myśleniem racjonalnym, rozwiązywaniem problemów zachodzącymi w korze mózgowej. Kiedy układ limbiczny jest zaktywowany, emocje biorą górę, kiedy jest nieco wyciszony, stwarza to warunki do większej aktywności korze mózgowej.
Problemy związane z głębokim układem limbicznym - Zmienność nastroju, poirytowanie, kliniczna depresja
- Zwiększone myślenie negatywne
- Negatywne percepcja zdarzeń
- Zmniejszona motywacja
- Przepełnienie negatywnymi emocjami
- Problemy z apetytem i spaniem
- Zmniejszona lub zwiększona odpowiedź seksualna
- Izolacja społeczna
Występują trzy główne problemy spowodowane zaburzeniami w głębokim układzie limbicznym: rozerwanie związków międzyludzkich (bonding disruption), zaburzenia nastroju i PMS (pre-menstrual syndrom).
Rozerwanie związków międzyludzkich
Związki z drugą osobą i problemy limbiczne często idą ręka w rękę. Jednym z najbardziej fundamentalnych związków międzyludzkich jest związek matki z niemowlęciem. Niemniej jednak zmiany hormonalne zaraz po urodzeniu dziecka mogą spowodować u matki problemy limbiczne lub emocjonalne. Kiedy są one niewielkie, zwane są „smutek za utraconym dzieckiem” (baby blues), ale w wypadku poważniejszych zmian nazywa się je depresją, lub psychozą poporodowa. Kiedy pojawią się takie objawy aktywność głębokiego układu limbicznego u matki jest podwyższona, w następstwie czego może wystąpić poważny problem w nawiązaniu prawidłowych więzi z dzieckiem. W takim wypadku nienormalna aktywność głębokiego układu limbicznego u matki powoduje problemy rozwojowe dziecka. I na odwrót, problemy w układzie limbicznym matki mogą być spowodowane przez wydarzenia zewnętrzne, takie jak zniszczenie związku z drugą osobą. Problem ten może wystąpić bez względu na wiek. Oto trzy najbardziej powszechne przypadki:
- Śmierć
- Rozwód (porzucenie)
- Syndrom pustego gniazda
.
.
Depresja
Brak związków z drugą osobą i depresja często są spokrewnione. Ludzie, którzy mają depresję często czują się jakby nie byli związani z kimkolwiek i w konsekwencji sami się izolują. W ten sposób powstaje błędne koło.
Często w depresji występuje deficyt neuroprzekaźników, zwłaszcza noradrenaliny i serotoniny. Badania wykazaly, że ten deficyt może spowodować zwiększony metabolizm lub stan zapalny w głębokim układzie limbicznym, co z kolei powoduje wiele problemów związanych z depresją. Kiedy raz się rozpocznie taki problem powstaje zjawisko śnieżnej kuli, które dotyka wszystkie funkcje układu limbicznego.
Przykładem depresji poporodowej może być historia Anne opisana przez dr D.G. Amena w książce Change your brain, change your life:
Anne przyszła z wizytą do psychiatry po 15 miesiącach po urodzeniu pierwszego dziecka. Kilka tygodni po porodzie zaczęła odczuwać objawy mdłości, wycofania społecznego, napady płaczu i depresji. Trzy miesiące potem poszła do psychoterapeuty, ale stan jej zdrowia nie uległ poprawie. Jej depresja rozwinęła się do takiego stanu, że nie była zdolna opiekować się dzieckiem. Zdespero-wana, z powodu niemożności funkcjonowania jako dobra matka (którą chciała być dla swojego dziecka), w końcu trafiła do psychiatry, który zapisał jej Prozac i zalecił jej dalszą psychoterapię. Po kilku tygodniach objawy ustąpiły i po paru miesiącach Anne przerwała terapię lekową, ponieważ kojarzyła branie Prozac’u z osobą depresyjną, a ona nie chciała być postrzegana jako depresantka. Przez kilka miesięcy po zaprzestaniu brania Prozac’u było dobrze i nie miała poprzednich symptommów, ale potem objawy wróciły.
Kiedy wróciła do psychiatry Anne wciąż nie chciała wierzyć, że z nią jest coś złego i była oporna na powrót do leku. Dopiero po zrobieniu badania SPEC i udowodnienia jej, że dalej jest to samo, wróciła na nieco dłuższą terapię Prozac’iem, w tym wypadku na dwa lata, co zakończyło się pomyślnie.
Warto tu jednak zwrócić uwagę na fakt, że leki należące do grupy SSRI (Selective serotonin reuptake inhibitor), takich jak fluoksetyna (Prozac), sertralina (Asentra, Zoloft, Lustral, Zotral, Luxeta etc.), paroksetyna (Paxil, Paxtin, Deprozel, etc.), fluwoksamina (Fluvoxamine Maleate, Fevarin, etc.), cytalopram (Celexa, Aurex, Cilon, Cital, Citaxin, Seropram, etc.), a także antydepresanty tójcykliczne takie jak Anafranil (clomipramine), oprócz powikłań m.in. układu sercowonaczyniowego, mogą spowodować wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego (Experimental Eye Research (2005) 81: 616–625; Invest Ophthalmol Vis Sci (1993) 34:3035-3042), a więc jaskrę i dalej, jako następstwo nieleczonej jaskry - utratę wzroku. Stąd stosując te leki warto mierzyć sobie to ciśnienie wewnątrzgałkowe.
PMS
Wg Daniela G. Amena występują dwa rodzaje objawów zaburzenia nastroju związane z PMS.
Jeden wzór jest związany z zogniskowaną zwiększoną aktywnością głębokiego układu limbicznego, która koreluje z cyklicznymi zmianami nastroju. Zwiększona aktywność po lewej stronie głębokiego układu limbicznego, objawia się złością, poirytowaniem i ekspresją negatywnych emocji. Zwiększenie aktywności głębokiego układu limbicznego po prawej stronie często jest związane ze smutkiem, wycofaniem emocjonalnym, stanami lękowymi i stłumionymi emocjami negatywnymi. Wzrost aktywności po lewej stronie jest problemem głównie dla ludzi, z którymi ta osoba się styka (gniew poirytowanie), podczas gdy wzrost aktywności po prawej stronie jest bardziej problemem wewnętrznym danej osoby. Zogniskowane aktywności głębokiego układu limbicznego związanego z PMS często dobrze reagują na lit, Depakinę, Neurontin (gabapentin), Lamictal (lamotrigine), lub Tegretol (carbamazepine). Leki te wyrównują nastrój, zmniejszają poirytowanie i pomagają ludziom czuć się bardziej komfortowo we własnym ciele.
Drugi wzór PMS, który można zaobserwować, jest związany ze zwiększoną aktywnością głębokiego układu limbicznego w połączeniu z aktywnością struktury zakrętu obręczy mózgu (Cingulate gyrus). Struktura ta jest związana ze zdolnością zmiany uwagi. Kobieta z tym wzorem aktywności mózgu często narzeka na zwiększony smutek, zamartwianie się, powtarzające się negatywne myśli i ich werbalizację, a także sztywność poznawczą (brak elastyczności w poznawaniu, zastygnięciu w jednym sposobie myślenia). Ten wzór objawów lepiej reaguje na leki, które zwiększają dostępność serotoniny w mózgu, takie jak Zoloft, Paxil (paroxetine), lub Prozac.
Głęboki układ limbiczny wyposażony jest w większą ilość receptorów estrogenowych niż pozostałe części mózgu, czyniąc go u niektórych kobiet bardziej wrażliwym na zmiany estrogenu, które zachodzą podczas pokwitania, przed rozpoczęciem każdego okresu menstruacyjnego (PMS), po urodzeniu dziecka, lub podczas menopauzy. Czasami zmiany te wywołują dramatyczne efekty. A oto jak opisuje to Daniel G. Amen w książce Change your brain, change your life:
„Dla kobiet podobnych do Michelle, PMS może być zniewalający, a nawet niebezpieczny – i z tego powodu musimy poświęcić mu nieco uwagi. Widziałem ten sam ogólny wzór u wielu par, którym udzielałem konsultacji, wzór podobny do tego jak u Michelle i jej męża (kiedy w wyniki drobnej sprzeczki Michelle rzuciła się na męża z nożem). Podczas najlepszych dni cyklu kobiety tych dwoje ludzi współżyli ze sobą zgodnie. Podczas najgorszych dni występowały walki i alienacja.
Często przepisuję lek przeciwpadaczkowy zwany Depakote (divalproex, sól sodowa kwasu valproinowego) ludziom, u których występuje cykliczne zaburzenie nastroju, takie jak zaburzenia maniakalno-depresyjne. Ponieważ badanie SPECT u Michelle wykazało obszar zogniskowanej intensywności po lewej stronie jej głębokiego układu limbicznego (w obszarze, w którym często obserwuję zmiany u ludzi z cyklicznym zaburzeniem nastroju), przepisałem jej Depakote. Lek ten bardzo dobrze wyrównał jej nastrój. Próbowaliśmy wycofać ten lek po dziewięciu miesiącach, ale poprzednie jej symptomy wróciły bardzo szybko. Jej mąż i jej serdeczny przyjaciel zadzwonili do mnie w ciągu miesiąca błagając, abym z powrotem przepisał jej ten lek. Dwa lata działania Depakote wydaje się magicznym okresem i dopiero wtedy Michelle była w stanie stopniowo zaprzestać brania tego leku bez nawrotu.”
Jak widać z opisanego przykładu zmiany poziomu estrogenów mogą wywierać znaczny wpływ na nastrój u niektórych kobiet. Wydaje się również, że podobny efekt może mieć miejsce również u mężczyzn, u których wystąpiło zaburzenie poziomu DHEA/estradiolu np. związane z andropauzą.
Test sprawdzający głęboki układ limbiczny
Przeczytaj poniższą listę zachowań i oceń siebie samego (lub osobę, którą oceniasz) pod względem każdego wymienionego zachowania. Użyj następującej skali ocen i umieść odpowiednią liczbę przy każdej pozycji. Pięć lub więcej objawów oznaczonych 3 lub 4 wskazuje wysokie prawdopodobieństwo problemu z głębokim układem limbicznym.
0 = nigdy
1 = rzadko
2 = okazyjnie
3 = często
4 = bardzo często
_____ 1. Uczucia smutku
_____ 2. Zmienność nastroju
_____ 3. Negatywizm
_____ 4. Niska energia
_____ 5. Poirytowanie
_____ 6. Zmniejszone zainteresowanie innymi
_____ 7. Uczucie beznadziei w przyszłości
_____ 8. Uczucie bezradności lub bezsilności
_____ 9. Uczucie braku satysfakcji lub znudzenia
_____ 10. Nadmierne poczucie winy
_____ 11. Uczucia samobójcze
_____ 12. Uczucie płaczu
_____ 13. Zmniejszone zainteresowanie w rzeczach zwykle uważanych za zabawne
_____ 14. Zmiany w długości snu (za dużo lub za mało)
_____ 15. Zmiany w apetycie (za dużo lub za mało)
_____ 16. Niska samoocena
_____ 17. Zmniejszone zainteresowanie seksem
_____ 18. Brak wrażliwości na zapach/odór
_____ 19. Zapominalskość
_____ 20. Niemożność koncentracji
.
.
Zwoje podstawy mózgu (basal ganglia)
Zwoje podstawy mózgu stanowią dużą strukturę w centrum mózgu, która otacza głęboki układ limbiczny. Zwoje te odpowiadają za integrację uczuć i myśli z fizycznym ruchem, a także umożliwiają przełączenie uwagi i zachowanie mięśni motorycznych. Stąd skaczemy do góry, kiedy jesteśmy podekscytowani, drżymy w sytuacji nerwowej, zastygamy przestraszeni, a także głos nam więźnie w gardle w rozmowie z przełożonym w sytuacji, kiedy on ocenia naszą przydatność dla firmy.
Kiedy zwoje podstawy mózgu są nadmiernie aktywne (tak jak to widać u ludzi z tendencją do lęków lub zaburzeniem lękowym), najprawdopodobniej ludzie mający to zaburzenie są przygnieceni przez sytuacje stresowe i mają tendencję do zastygnięcia lub pozostają nieruchomi (w myślach lub akcji). Kiedy ich zwoje podstawy mózgu nie są dość aktywne (tak jak to ma miejsce u ludzi, którzy mają zaburzenie deficytu uwagi [ADD]), często sytuacja stresująca sprawia, że podejmują akcję. Ludzie z ADD często są pierwszymi na scenie wypadku i reagują na taką sytuację bez lęku. A oto jak opisuje pewne zdarzenie D.G. Amen:
Wiem, na przykład, że mój przyjaciel, który ma ADD, jest o wiele szybszy w sytuacjach kryzyso-wych, niż ja (jak wspomniałem, mam naturalnie nadmiernie aktywne zwoje podstawy mózgu). Pamiętam taką sytuację, w której opuszczaliśmy restaurację i regulowaliśmy rachunek przy wyjściu, kiedy pewna pani stojąca przed nami, nagle upadła na ziemię. Mój przyjaciel szybko pospieszył jej z pomocą, podczas gdy ja stałem jak wryty, sparaliżowany intensywnością tego zdarzenia. A przecież ja miałem za sobą medyczne szkolenie, a mój przyjaciel nie miał! Zwykle czułem się winny, że nie dość szybko reaguję w takich sytuacjach, ale pomogło mi nieco odkrycie, że mój mózg nie pozwala mi tak postępować. Aktywność moich zwojów podstawy czaszki, w sytuacjach prowokujących lęk, powoduje, że u mnie szybka reakcja jest dużo trudniejsza.
Przełączanie z zadania na zadanie, lub płynne i precyzyjne zachowanie motoryczne stanowi drugą funkcję zwojów podstawy czaszki, która jest istotna w pisaniu ręcznym i koordynacji motorycznej. Znowu posłużę się przykładem ADD. Wiele dzieci i dorosłych z ADD nie potrafi ładnie pisać ręcznie. Akt pisania ręcznego jest trudny i często jest dla nich stresujący. Ich pisanie może być poszatkowane lub niechlujne. W rzeczywistości wielu nastolatków i dorosłych z ADD drukuje zamiast pisać kursywą. Podświadomie zauważyli, że dla nich łatwiej jest drukować, ponieważ drukowanie nie jest płynnym, ciągłym ruchem motorycznym, ale jest raczej aktywnością motoryczną typu „start i stop”. Wielu ludzi z ADD również narzeka, że mają trudności z wydobyciem ich myśli z głowy i napisania tego na papierze, zjawisko to określane jest jako agnozja palców (palce nie mogą powiedzieć, co mózg myśli). Wiemy, że leki stosowane w ADD, takie jak Ritalina (Ritalin, Concerta), Deksedryna (decedrine) i Adderall, działają poprzez wzmocnienie produkcji neuroprzekaźnika dopaminy w zwojach podstawy czaszki. Czasami leki te nieprawdopodobnie poprawiają pismo ręczne osoby z ADD, a także wzmacniają zdolności człowieka do wypowiadania się na piśmie. Dodatkowo, wielu ludzi z ADD zauważa, że w wyniku zastosowania tych leków uległa poprawie ich koordynacja motoryczna.
(…)
W obrazowaniu mózgu (techniką SPECT), można zaobserwować, że zwoje podstawy mózgu muszą brać udział w ustawieniu podstawowego poziomu aktywności ciała i lęku. Nadmiernie aktywne zwoje podstawy mózgu często są związane z lękiem, napięciem, zwiększoną świadomością i ze zwiększonym strachem. Nie dość aktywne zwoje podstawy mózgu mogą powodować problemy z motywacją, energią, a także z postawą podnieś-się-i-idź.
Interesujące, że niektórzy najbardziej zmotywowani ludzie, których udało się poddać badaniu SPECT, tacy jak szefowie firm, mają znacznie zwiększoną aktywność w tej części mózgu. Sugeruje się, że niektórzy ludzie mogą używać tę zwiększoną aktywność w formie motywacji, aby stać się ludźmi tworzącymi historię społeczeństwa. Matka Amena, na przykład, która podobnie jak on ma zwiększoną aktywność tej części mózgu, ma tendencję bycia nieco zalęknioną, ale jest zawsze gotowa działać, aby pomóc innym ludziom. Sugeruje się, że użycie zwiększonej energii i pędu ze zwiększonej aktywności zwojów podstawy mózgu pomaga w utrzymaniu lęku w ryzach.
Problemy z układem zwoi podstawy mózgu
- Stany lękowe, nerwowość
- Ataki paniki
- Fizyczne odczuwanie lęku
- Tendencja przewidywania najgorszego
- Unikanie konfliktów
- Tourette’s syndrom / tiks
- Napięcie mięśni, ból mięśni
- Drżenie
- Problemy z ruchami precyzyjnymi
- Ból głowy
- Niska lub nadmierna motywacja
Stany lękowe, nerwowość i ataki paniki
Nadmierna aktywność w zwojach podstawy mózgu przestawia ustawienie spo-czynkowe ciała na przyspieszone obroty i może spowodować, że osoby czują lęk, nerwowość, napięcie i pesymizm. Prawie wszyscy pacjenci z zaburzeniem paniki mają wyraźnie wzmożoną aktywność w zwojach podstawy mózgu.
Oto przykład zaburzenia panicznego:
Gary
Gary przyszedł do mnie około osiem lat temu. Na początku poszedł do lekarza pierwszego konta-ktu z objawami bólu w plecach. Lekarz zbadał plecy Gary’ego i znalazł wrażliwe miejsce nad jego nerkami. Poprosił Gary’ego, aby ten zrobił prześwietlenie nerek. Jak tylko lekarz poprosił go o wykonanie tego prześwietlenia, w głowie Gary’ego rozpoczęła się gonitwa myśli „Lekarz zamierza sprawdzić, czy ja mam raka” (zauważ przeskok w logice rozumowania!). Ale jego myśli nie zatrzymały się na tym. „Lekarz zamierza sprawdzić, czy ja mam raka”. To na pewno będę musiał mieć chemoterapię”. Dziesięć sekund później umieścił siebie w terapii. Na pewno będę wymiotować, aż zwymiotuję swoje jelita, stracę wszystkie włosy i będzie mnie okropnie bolało, a potem umrę!” Jego umysł uczynił to wszystko w trzydzieści sekund. Wtedy Gary doznał ataku paniki. Jego serce rozpoczęło wyścig. Ręce stały się lodowate. Rozpoczął ciężko oddychać, a potem u niego wystąpiły ogromne poty. Zwrócił się do lekarza i powiedział: „ Nie mogę zrobić tego prześwietlenia.”
Rozwścieczony lekarz odparł, co pan sobie myśli? Przychodzi pan do mnie, abym panu pomógł. Ja potrzebuję to prześwietlenie, abym znalazł przyczynę..”
Gary powiedział, „Nie, pan nie rozumie! Nie mogę zrobić tego prześwietlenia!”
Lekarz znalazł telefon do psychiatry i zadzwonił „Daniel, proszę pomóż mi z tym facetem”.
Kiedy Gary opowiedział mi tę historię, wiedziałem, że on już całe życie miał zaburzenie paniki. Ponadto Gary był ekspertem od przewidywania najgorszego, co jeszcze bardziej napędzało objawy ataków paniki.
W terapii Gary’ego, nauczyłem go metod psychoterapeutycznych w rozwiązywaniu tego problemu. Nawet poszedłem z nim zrobić to prześwietlenie, bo chodziło o to, aby zrobić to szybko. Zahipnotyzowałem go, aby na tyle go uspokoić, aby prześwietlenie można było w ogóle wykonać. Udało się cudownie. Oddychał spokojnie i przeszedł całą procedurę bez problemów – aż do momentu, kiedy technik wrócił ze zmartwioną miną i spytał Gary’ego, która strona ciała go bolała. Gary złapał się za klatkę piersiową i spojrzał na mnie, jakby mówił „Ty sukinsynu! Wiedziałem, że okłamałeś mnie! A teraz ja umrę!”
Poklepałem go po nodze i powiedziałem, „Popatrz Gary, nim umrzesz, pozwól, że zobaczę twoje prześwietlenie. Jak spojrzałem na zdjęcie rentgenowskie, zobaczyłem, że Gary ma wielki kamień nerkowy, który prawdopodobnie powodował okropny ból – niemniej jednak kamienie nerkowe zazwyczaj nikogo nie zabijają! Zwoje podstawy mózgu Gary’ego, które były nadmiernie aktywne spowodowały jego okropny emocjonalny ból przepowiadając najgorszy rezultat.
Lęk spowodowany przez zwoje podstawy mózgu mógł również pogorszyć już istniejący ból. W miarę jak Gary stawał się coraz bardziej świadomy swojego bólu, sygnały lękowe powodowały skurcz jego mięśni; mięśnie gładkie przewodu moczowego kurczyły się dookoła kamienia i potęgowały ból. Kombinacja psychoterapii i leków antydepresyjnych zwykle stosowanych w atakach paniki i od czasu do czasu Valium pomogło Gary’emu żyć bardziej normalnie.
Marsha
Marsha była pielęgniarką na OIOM-ie. W pewnym momencie została zmuszona przez męża do pójścia do psychiatry z prośbą o pomoc. Miała 36 lat, kiedy wystąpiły pierwszy atak paniki. Było to w sklepie spożywczym, kiedy nagle poczuła zawroty głowy, a jaj oddech stał się krótki i płytki. Serce zaczęło przyspieszać i okropne uczucie bliskiej zguby. Zostawiła swój wózek z zakupami w sklepie i wybiegła do samochodu, gdzie płakała ponad godzinę. Po tym pierwszym epizodzie ataki paniki zaczęły się pojawiać coraz częściej, aż do momentu, w którym ona przestała opuszczać dom, bojąc się, że spotka ją atak i nie będzie mogła otrzymać pomocy. Przestała pracować i poprosiła męża aby odprowadzał ich dzieci do szkoły i z powrotem je przyprowadzał. Ona nie chciała zażywać żadnych leków, ponieważ w przeszłości jej matka próbując opanować jej własne ataki paniki stała się uzależniona od Valium i stała się podła dla Marshy. Marsha nie chciała być podobna do matki, a ponadto myślała, że sama będzie w stanie kontrolować te ataki paniki. Jednak, mąż widząc, że sytuacja się tylko pogarsza zdecydował zaprowadzić ją do konsultanta rodzinnego. Konsultant nauczył ją różnych technik relaksacyjnych, jednak stan jej zdrowia pogarszał się. Wtedy mąż zdecydował się na wizytę u psychiatry. Obraz mózgu w badaniu SPECT pokazał znacznie zwiększoną aktywność mózgu z prawej strony zwojów podstawy mózgu. Obraz ten jest dość typowy u pacjentów z atakami paniki. Obraz ten przekonał Marshę do wypróbowania leku Klonopin (Clonazepam), który stosowany jest w stanach lękowych, a także jako lek pomocniczy w kontrolowaniu ataków epilepsji. Lek ten, wraz z psychoterapią i ćwiczeniami relaksacyjnymi, spowodował, że niedługo potem Marsha wróciła do pracy i podjęła normalne życie. Kilka lat później była w stanie przestać używać leki i pozostała wolna od ataków paniki.
Oprócz opisanych tu przykładów problemy związane z zaburzeniami układu zwojów podstawy mózgu dotyczą zaburzenia stresu pourazowego PTSD (post-traumatic stress disorder), unikania konfliktów (unikania, a nie rozwiązywania, które to zachowanie może prowadzić do poważnych problemów), zespołu Tourette, stanowiącego pomost pomiędzy ADD i zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego (OCD, obsessive-compulsive disorder), a także problemy z precyzyjnym ruchem motorycznym oraz z zbyt niską lub zbyt dużą motywacją.
Test sprawdzający zwoje podstawy mózgu (basal ganglia)
Przeczytaj poniższą listę zachowań i oceń siebie samego (lub osobę, którą oceniasz) pod względem każdego wymienionego zachowania. Użyj następującej skali ocen i umieść odpowiednią liczbę przy każdej pozycji. Pięć lub więcej objawów oznaczonych 3 lub 4 wskazuje wysokie prawdopodobieństwo problemu z układem zwoi podstawy mózgu.
0 = nigdy
1 = rzadko
2 = okazyjnie
3 = często
4 = bardzo często
_____ 1. Uczucia nerwowości lub lęku
_____ 2. Ataki paniki
_____ 3. Objawy podwyższonego napięcia mięśni (bóle głowy, bóle mięśni, drżenie rąk)
_____ 4. Okresy uderzeń serca, szybkiego bicia serca, lub ból w piersi.
_____ 5. Okresy trudności z oddychaniem lub uczucie duszności
_____ 6. Okresy uczucia zawrotów głowy, omdlenia, lub niestabilności na swoich nogach
_____ 7. Okresy mdłości lub roztroju brzucha
_____ 8. Okresy pocenia się, uderzeń gorąca lub zimna, zimne ręce
_____ 9. Tendencja przewidywania najgorszego
_____ 10. Obawa przed śmiercią lub zrobieniem czegoś wariackiego
_____ 11. Unikanie publicznych miejsc ze strachu ataku lęku
_____ 12. Unikanie konfliktu
_____ 13. Nadmierny strach przed byciem ocenianym lub dokładnemu badaniu
_____ 14. Nieprzemijające fobie
_____ 15. Niska motywacja
_____ 16. Nadmierna motywacja
_____ 17. Tiki
_____ 18. Kiepskie ręczne pisanie
_____ 19. Szybka reakcja w zaskakujących sytuacjach
_____ 20. Tendencja do znieruchomienia w sytuacjach prowokujących lęk
_____ 21. Nadmierne zamartwianie się co inni myślą
_____ 22. Nieśmiałość lub bojaźliwość
_____ 23. Niski próg zaambarasowania
Problemy z korą przedczołową (prefrontal cortex)
- Krótki czas koncentracji
- Łatwość do rozpraszania się
- Brak wytrwałości
- Problemy z kontrolą impulsywności
- Nadmierna aktywność
- Chroniczne spóźnialstwo, kiepskie zarządzanie czasem
- Dezorganizacja
- Odwlekanie
- Niedostępność emocji
- Kiepska percepcja
- Kiepska ocena, osądzanie
- Trudności wyciągnięcia wniosków z własnego doświadczenia
- Problemy z pamięcią krótkotrwałą
- Alienacja społeczna, obawa przed sprawdzeniem
Problemy z grzbietowo-boczną korą przedczołową (dorsal lateral prefrontal cortex) często prowadzą do zmniejszonej zdolności dłuższej koncentracji uwagi, do rozprasza-nia się, upośledzonej pamięci krótkotrwałej, zwolnionego myślenie, apatii, upośledzonej zdolności wypowiadania się. Problemy z niższą częścią kory podstawy płata czołowego (inferior orbital cortex) prowadzą często do kiepskiej kontroli impulsywności i nastroju (spowodowanej połączeniem z układem limbicznym), upośledzonymi umiejętnościami socjalnymi, obniżoną kontrolą zachowania.
ADD
Dr Zemetkin wykazał, że kiedy człowiek z ADD próbuje się skoncentrować, występuje raczej zmniejszenie aktywności w rejonie przedczołowej kory (prefrontal cortex), niż oczekiwany wzrost aktywności obserwowany u ludzi normalnych. Wielu ludzi myślało, że jest to problem psychologiczny, podczas gdy badania z użyciem techniki SPECT umożliwiły udowodnienie, że jest to problem fizyczny.
Sally, czterdziestoletnia kobieta, była hospitalizowana z powodu depresji, stanów lękowych i myśli samobójczych. Z wywiadu wynikało, że ona ma symptomy ADD (takie jak krótki okres koncentracji uwagi, łatwość rozpraszania się i brak zorganizowania, a także zniecierpliwienie, nerwowość i niepokój). Jej syn również miał ADD (co jest częstą wskazówka w diagnozie ADD u dorosłych). Wbrew jej IQ, które wynosiło 140, ona nigdy nie ukończyła uniwersytetu i była zatrudniona w pracy poniżej jej zdolności, jako technik laboratoryjny. Po wykonaniu SPECT okazało się, że wyniki Sally odbiegają od normy. Kiedy była w stanie spoczynku, obraz jej mózgu był normalny, zwłaszcza w korze przedczołowej, niemniej jednak kiedy była poproszona do rozwiązania zadania matematycznego (zadanie, które było wyzwa-niem dla jej zdolności koncentracji), obraz jej mózgu wykazywał zmniejszoną aktywność całkowitą, a szczególnie w rejonie kory przedczołowej! Mając tę informację zasugerowano jej niską dawkę Ritaliny (methylphenidate), stymulantu mózgu stosowanego u dzieci i dorosłych zwykle w terapii ADD. Reakcja jej organizmu była cudowna. Poprawił się jej nastrój, była mniej zalękniona, mogła się lepiej skoncentrować w dłuższym okresie czasu. W końcu ona zdecydowała się wrócić na studia i je ukończyć. Przestała myśleć o sobie jako o nieudaczniku, a raczej zaczęła postrzegać siebie jako człowieka, który posiada problem medyczny, który wymaga terapii. Samo pokazanie jej obrazu SPECT miało bardzo silny wpływ na jej postrzeganie siebie samej. Bycie ADD nie jest moim problemem, to jest tak, jak ktoś, kto ma słaby wzrok, potrzebuje okularów.
Im usilniej się starasz, tym gorzej ci to wychodzi
Badania wykazały, że gdy osoba cierpiąca na ADD, usiłuje się skoncentrować, otrzymuje gorsze rezultaty. W sytuacji takiej aktywność kory przedczołowej zamiast ulegać zwiększeniu, właściwie spada. Kiedy rodzic, nauczyciel, przełożony lub kierownik zwiększy presję na osobę z ADD, aby ta zwiększyła swoją produktywność, osoba taka staje się mniej wydajna. Dość często sytuacja ta powoduje, że rodzic, nauczyciel lub przełożony interpretuje to, jako złą wolę i powstaje poważny problem. Pewien mężczyzna z ADD przyznał, że jeśli jego przełożony zwiększa presję na niego, aby lepiej wykonywał robotę, jego dokonania stają się coraz gorsze, chociaż on tak naprawdę stara się lepiej wykonywać swoją pracę. Większość z nas ma lepsze osiągnięcia w sytuacji kiedy jesteśmy chwaleni, niemniej jednak dla osób z ADD jest to warunek niezbędny. Kiedy przełożony zachęci taką osobę w sposób pozytywny, staje się ona bardziej produktywna. W wychowaniu, nauczaniu, czy nadzorowaniu, lub kierowaniu osobą z ADD, dużo bardziej efektywna jest pochwała, czy zachęta, niż presja. Ludzie z ADD najlepiej wykonują pracę w inspirującym, stymulującym i relatywnie zrelaksowanym otoczeniu.
Krótki okres koncentracji
Krótki okres koncentracji jest charakterystyczny dla osób z zaburzeniem ADD. Ludzie tacy mają problem z utrzymaniem uwagi i wysiłku przez dłuższy czas. Uwaga ich często umyka z wykonywanego zadania w kierunku innych rzeczy i osoby takie zaczynają myśleć o innych rzeczach niż te, które wykonują aktualnie. Pomimo to, wielu niedoświadczonych klinicystów myśli, że osoba z ADD postępuje tak w każdej dziedzinie, co ogólnie nie jest prawdą, gdyż osoby te mogą wspaniale się skoncentro-wać nad rzeczami, które są dla nich nowe, wysoce stymulujące, interesujące lub budzące strach. Rzeczy takie dostarczają wystarczającą ilość stymulacji dla aktywacji kory przedczołowej, przez co osoba ta może się skoncentrować. Dziecko z ADD może mieć bardzo dobre osiągnięcia w sytuacji jeden na jeden, niemniej jednak może całkowicie się zagubić w sytuacji kiedy jest pytane w klasie 30 uczniów. Zdarza się, że dziecko z ADD, łatwą prace wykonuje bardzo długo, ponieważ stale się rozprasza. Pomimo to, to samo dziecko potrafi się skoncentrować przez długi okres czasu na rzeczach ciekawych (stymulujących).
Wiele dorosłych par przyznaje, że na początku ich znajomości, partner z ADD mógł godzinami skupiać uwagę na nich. Stymulacja nowej, ukochanej osoby pomagała mu (lub jej) skupić się. Ale jak tylko „nowość” i ekscytacja relacją zaczynała zanikać (jak to ma miejsce niemal we wszystkich relacjach), osoba z ADD miała coraz większy problem ze skupieniem uwagi, równocześnie zdolność jego (lub jej) do słuchania zaczynała zanikać.
Impulsywność
Niemożność zapanowania nad impulsywnością powoduje, że wiele osób z ADD „wpada do gorącej wody”. Bywa, że osoby te wypalą jakieś niewłaściwe słowa w sto-sunku do rodziców, przyjaciół, nauczycieli, przełożonych etc. Do psychiatry przyszedł kiedyś klient, którego wyrzucali z roboty trzynaście razy. Powodem tego był fakt, że nie potrafił kontrolować tego, co mówił. Pomimo, że naprawdę chciał zatrzymać kilka z tych posad, niemniej jednak właśnie to mu się nie udawało, gdyż wypowiadał swoje myśli szybciej, niż zdołał się zastanowić, co on takiego mówi. Kiepsko przemyślane decyzje również należą do impulsywności. Wielu ludzi z ADD zamiast przemyśleć problem, oczekują natychmiastowego rozwiązania i działają bez koniecznego zastanowienia się.
Szukanie konfliktu
Wielu ludzi z ADD podświadomie szukają sytuacji konfliktowych, jako sposobu stymulacji ich własnej kory przedczołowej. Oni nawet nie zdają sobie sprawę, że to robią, ani też nie planują tego. Nawet zaprzeczają, że to robią. Pomimo to, w dalszym ciągu to robią. Względny brak aktywności i stymulacji dla kory przedczołowej zmusza ich do większej aktywności. Nadmierna aktywność, zniecierpliwienie, wyszumienie się są powszechnymi formami stymulacji samego siebie. Innym sposobem, w którym ludzie z ADD próbują „włączyć swój mózg” jest wywoływanie burd. Wydaje się, że wielu spośród ADD jest niemal uzależnionych od burd.
Test sprawdzający korę przedczołową (prefrontal cortex)
Przeczytaj poniższą listę zachowań i oceń siebie samego (lub osobę, którą oceniasz) pod względem każdego wymienionego zachowania. Użyj następującej skali ocen i umieść odpowiednią liczbę przy każdej pozycji. Pięć lub więcej objawów oznaczonych 3 lub 4 wskazuje wysokie prawdopodobieństwo problemu z korą przedczołową.
0 = nigdy
1 = rzadko
2 = okazyjnie
3 = często
4 = bardzo często
_____ 1. Niezdolność do zwracania uwagi na detale lub unikania nierozważnych błędów
_____ 2. Trudności w utrzymywaniu koncentracji w rutynowych sytuacjach (prace domowe, obowiązki, praca papierkowa etc.)
_____ 3. Trudności ze słuchaniem
_____ 4. Niezdolność do ukończenia rzeczy, kiepska kontynuacja
_____ 5. Kiepska organizacja czasowa i przestrzenna
_____ 6. Łatwość rozpraszania się
_____ 7. Kiepskie umiejętności planowania
_____ 8. Brak jasnych celów i myślenia o przyszłości
_____ 9. Trudności wyrażania uczuć
_____ 10. Trudności wyrażania empatii dla innych
_____ 11. Nadmierne marzycielstwo
_____ 12. Znudzenie
_____ 13. Apatia lub brak motywacji
_____ 14. Letarg
_____ 15. Uczucie wyizolowania lub bycie „we mgle”
_____ 16. Uczucie ciągłego niepokoju, zniecierpliwienia lub trudności w pozostaniu nieruchomym
_____ 17. Trudności w pozostania na miejscu (krześle) w sytuacji kiedy oczekuje się pozostania na miejscu
_____ 18. Szukanie konfliktu
_____ 19. Tendencja do mówienia za dużo lub za mało
_____ 20. Paplanie odpowiedzi przed ukończeniem pytania
_____ 21. Trudności w zaczekaniu na swoją kolejką
_____ 22. Przerywanie lub wtrącanie się w rozmowę
_____ 23. Impulsywność (mówienie lub robienie rzeczy bez uprzedniego pomyślunku)
_____ 24. Trudności w uczeniu się z doświadczenia; tendencja do powtarzania tych samych błędów
Zakręt obręczy mózgu (cingulate gyrus)
Funkcje zakrętu obręczy mózgu:
- Zdolność do przestawiania uwagi
- Elastyczność poznawcza
- Zdolność do adaptacji
- Przechodzenie od pomysłu do pomysłu
- Zdolność widzenia opcji
- Zdolność do „pójścia z prądem”
- Zdolność do współpracy
Struktura zakrętu obręczy (cingulate gyrus) kory mózgu znajduje się wzdłuż głębo-kiej bruzdy przednich płatów kory mózgowej. Część ta pozwala na zmianę uwagi z jednej rzeczy do innej, przeskok z jednej myśli do drugiej, do zobaczenia różnych możliwości w życiu. Uczucie bezpieczeństwa i zabezpieczenia również przynależy do tej części mózgu. Najlepszym terminem oddającym te funkcje jest elastyczność poznawcza.
Poznawcza elastyczność definiuje zdolność danej osoby do poruszania się w społeczeństwie zgodnie z przyjętymi zasadami, pozwala na zaadaptowanie się do zmian, a także do rozwiązywania nowych problemów. Wiele sytuacje w życiu wymaga elastyczności poznawczej. Np. w rozpoczynaniu nowej pracy, jak reagować aby zadowolić nowego zwierzchnika. Podobnie jest w szkole, w sytuacji, kiedy uczniowie mają wielu nauczycieli. Elastyczność jest również ważna w przyjaźni. Co jest dopuszczalne w relacji z jednym przyjacielem, może nie być w relacji z innym.
Efektywne reagowanie na zmiany jest niezbędnym składnikiem wzrostu osobistego, relacji międzyludzkich, a także wzrostu zawodowego. Układ zakrętu obręczy może być w tym procesie niezwykle pomocny, lub stanowić wielką przeszkodę. Jeśli jest on upośledzony lub nadmiernie aktywny, odbija się to na zmniejszonej elastyczności poznawczej.
Co więcej, układ ten nie tylko determinuje zdolność do współpracy, ale również w myśleniu o przyszłości, takim jak planowanie i wyznaczanie sobie celów. Jeśli ta część mózgu pracuje dobrze, to danej osobie łatwiej jest planować i wyznaczać rozsądne cele. Z drugiej strony jeśli występują problemy w tej części mózgu dana osoba ma skłonności do czarnowidztwa, a także może się czuć zagrożona, nawet w sytuacji kiedy obiektywnie nie ma niczego, czego można by się obawiać.
W zachowaniach adaptacyjnych kluczowa jest zdolność do zobaczenia opcji.
Problemy z zakrętem obręczy mózgu (cingulate gyrus)
- Zamartwianie się
- Trzymanie w sobie ran z przeszłości
- Utknięcie w sposobie myślenia (uczepienie się myśli) (obsesje)
- Utknięcie we wzorze postępowania (kompulsje)
- Zachowanie opozycyjne (ODD)
- Kłótliwość
- Niechęć do współpracy; tendencja do automatycznego mówienia „nie”
- Uzależnienia (alkohol, narkotyki, zaburzenia jedzenia)
- Chroniczny ból
- Brak elastyczności poznawczej
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD)
- Spektrum zaburzeń OCD
- Zaburzenia jedzenia
- Wpadanie we wściekłość podczas jazdy samochodem
Zaburzenie opozycyjne (prowokująco buntownicze)
Zaburzenie opozycyjno buntownicze (ODD, oppositional defiant disorder) uważa się za zaburzenie zachowania dzieci i nastolatków, które są nastawione negatywnie, wrogo, buntowniczo, lub opozycyjnie. Takie dzieci mają tendencję do kłótni, łatwo się irytują, tracą cierpliwość, zwłaszcza kiedy coś nie idzie po ich myśli. Takie dzieci z reguły nie chcą współpracować. Mają tendencję do mówienia „nie”, w sytuacji, kiedy „tak” jest oczywiste dla ich dobra. Jeśli rodzice proszą takie dzieci, żeby coś zrobiły, zwykle muszą powtarzać to wielokrotnie i często nawet po dziesięciokrotnym powtórzeniu prośby nie ma reakcji ze strony tych dzieci. W lżejszych przypadkach reakcja dziecka z ODD występuje w trzech (lub mniej) razach na dziesięć próśb.
Dawid
Pewnego razu do psychiatry zmęczona matka przyprowadziła siedmioletniego syna Dawida. Dawid miał brudne buty i jak tylko wszedł do gabinetu i usiadł na kanapie położył na niej swoje buty. Zakłopotana matka zdjęła mu te buty z kanapy, ale on szybko położył je z powrotem. Wtedy zdenerwo-wana już matka zdjęła je znowu z tej kanapy. Trwało to przez chwilę, a psychiatra obserwował problem zakrętu obręczy u obu matki i syna. Dawid chciał położyć swoje nogi na kanapie, po części dlatego, że matka chciała, aby on je zdjął. Natomiast matka nie mogła znieść faktu, że on jej nie słuchał. Obserwując to z boku psychiatra zdawał sobie sprawę, że większość ich problemów polega na tym, że oboje nie są zdolni do przestawienia uwagi i starali się utrzymywać swoje pozycje. Potwierdzeniem tego były odpowiedzi Dawida na kilka niewinnych pytań takich jak „Pogoda jest dzisiaj piękna.. nie sądzisz, że Kalifornia jest ładna?” (on przybył spoza stanu)… „Lubię twój strój” etc. Dawid nie zgadzał się w ośmiu na dziesięć pytań. „Pogoda jest okropna.. Nienawidzę Kalifornii.. Moja mama zmusiła mnie do noszenia tego głupiego ubrania..” Ze zdziwieniem na twarzy matka zaczęła prostować jego wypowiedź. „Jest piękna pogoda.. wczoraj powiedziałeś, że chcesz mieszkać w Kalifornii…a to ubranie twoim ulubionym strojem…” Dalsza konwersacja z matką sugerowała, że mamy generacyjny problem z zakrętem obręczy mózgu. Oni utknęli na „nie”, podobnie jak to ma miejsce w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych (OCD).
Jeremy
Jeremy, dziewięcioletni chłopak, wykazywał znaczne zaburzenie typu ODD. W szkole zawieszali go pięć razy w drugiej klasie za to, że nie chciał wykonać tego, o co był proszony, a także za to, że Zachowywał się otwarcie wyzywająco w stosunku do nauczyciela. Rodzice jego zostali powiadomieni, żeby nie przyprowadzali dziecka, aż do momentu, kiedy otrzyma on profesjonalną pomoc psychiatryczną. Analiza SPECT wykazała znaczny wzrost aktywności w rejonie zakrętu obręczy mózgu. Kiedy z pomocą psychoterapii, jego zachowanie minimalnie się poprawiło, lekarz przepisał mu Anafranil (trójcykliczny antydepresant, często stosowany w zaburzeniach OCD). W przeciągu dwóch tygodni Jeremy wykazał znaczną poprawę kliniczną, a po dwóch miesiącach analiza SPECT jego mózgu pokazała w zasadzie prawidłową aktywność zakrętu obręczy. Po powrocie do szkoły Jeremy zachowywał się normalnie, a nowy nauczyciel nie mógł zrozumieć, dlaczego poprzedni nauczyciel ostrzegał go przed nim.
Często zaburzenia zachowania związane z rejonem zakrętu mózgu są spowodowane stresem, który jest niejako wyzwalaczem takich zachowań.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD)
Gail
Na zewnątrz Gail była normalna. Codziennie chodziła do pracy, wyszła za mąż za jej narzeczonego jeszcze z czasów szkolnych i miała z nim dwoje dzieci. Wewnątrz jednak czuła się jak bałaganiara. Jej mąż był już gotowy aby ją opuścić, a dzieci były często wycofane lub zdenerwowane. Ona dystansowała się od rodziny i była zamknięta w prywatnym piekle zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego. Codziennie po pracy godzinami sprzątała dom i krzyczała na męża i dzieci, kiedy cokolwiek położyły nie na miejscu. Histeryzowała, kiedy zauważyła włos na podłodze, i często przebywała przy zlewie myjąc ręce. Zmuszała również dzieci i męża do mycia rąk ponad dziesięć razy dziennie. Ona przestała się kochać z mężem ponieważ nie mogła znieść uczucia bycia brudną.
Na granicy rozwodu Gail wraz z mężem poszli do psychiatry. Na początku jej mąż był sceptyczny na temat neurologicznej natury jej choroby. Jednakowoż analiza SPECT pokazała znaczny wzrost aktywności w rejonie zakrętu obręczy mózgu, udowadniając, że ona miała problem z przestawieniem swojej uwagi. Mając tą informację psychiatra zaordynował jej Zoloft i w ciągu sześciu tygodni ona znacznie się zrelaksowała, jej zachowanie rytualne zmalało, przestała zmuszać dzieci do mycia rąk za każdym razem one się poruszyły w domu, a jej mąż nie mógł uwierzyć w te zmiany. Gail znowu była kobietą, którą poślubił.
Obsesyjno kompulsywne zaburzenie (OCD) dotyka około dwóch do czterech milionów ludzi w USA. Zaburzenie to prawie bez wyjątku drastycznie upośledza funkcjo-nowanie danej osoby, a często całej rodziny. Podobnie jak w większości wypadków psychiatrycznych częścią efektywnego leczenia jest stosowanie odpowiednich leków. Wśród antyobsesyjnych leków należy wymienić Anafranil (clomipramine), Prozac (fluoxetine), Zoloft (sertraline), Paxil (paroxetine), Effexor (venlafaxine), Remeron (mirtazapine) i Luvox (fluvoxamine). Leki te umożliwiają osobom zrelaksować się i uwolnić od objawów OCD.
Test sprawdzający układ zakrętu obręczy mózgu (cingulate gyrus)
Przeczytaj poniższą listę zachowań i oceń siebie samego (lub osobę, którą oceniasz) pod względem każdego wymienionego zachowania. Użyj następującej skali ocen i umieść odpowiednią liczbę przy każdej pozycji. Pięć lub więcej objawów oznaczonych 3 lub 4 wskazuje wysokie prawdopodobieństwo problemu z układem zakrętu obręczy mózgu.
0 = nigdy
1 = rzadko
2 = okazyjnie
3 = często
4 = bardzo często
_____ 1. Nadmierne lub bezsensowne zamartwianie się
_____ 2. Bycie zdenerwowanym, kiedy rzeczy nie idą po myśli
_____ 3. Bycie zdenerwowanym, kiedy rzeczy nie są na miejscu
_____ 4. Tendencja do bycia w opozycji lub do kłócenia się
_____ 5. Tendencja do powracających, negatywnych myśli
_____ 6. Tendencja do zachowań kompulsywnych
_____ 7. Intensywna niechęć do zmiany
_____ 8. Tendencja do trzymywania urazów
_____ 9. Trudności w przestawianiu uwagi z tematu na temat
_____ 10. Trudności w przestawianiu się z jednego zadania na drugie
_____ 11. Trudności w zauważeniu opcji w danej sytuacji
_____ 12. Tendencja do obstawania przy swoim zdaniu i nie słuchania innych
_____ 13. Tendencja do zamknięcia się w danej akcji, bez względu na to, czy jest ona dobra czy nie
_____ 14. Denerwowanie się jeśli rzeczy nie idą po myśli
_____ 15. Postrzeganie przez innych, że ty za dużo się martwisz
_____ 16. Tendencja mówienia „nie” jako pierwsza myśl na zadane pytanie
_____ 17. Tendencja do przewidywania negatywnych wyników
Oczywiście nie należy zapominać o psychoterapii, która jak w każdym ze wspomnianych zaburzeń, dodatkowo wspiera leczenie farmakologiczne, ale to jest już poza zakresem tego opracowania.
Kiedy praca mózgu jest zoptymalizowana przez zmianę odżywiania, wycelowaną terapie psychologiczną i zastosowanie leków, osoby które poprzednio nie były zdolne do zmiany, rozwijały zdolności do nowych umiejętności i zachowań.
.
.
